Şema terapi nedir?

Şema Terapi Jeffrey Young tarafından geliştirilmiş bir terapi ekolüdür.  Şema Terapi modeli, erken dönem yaşantıların, yetişkinlik dönemindeki yansımalarının keşfine ve değişimine odaklıdır. Şemalar; insanların duygu, düşünce ve davranışlarına yön veren; algı, inanç ve duygu kalıplarıdır. Şema terapinin temelinde erken dönemde yani çocukluk döneminde oluşan uyumsuz şemalar vardır.

Yüksek standartlar şeması uyumsuz şemalardan biridir. Yüksek standartlar şeması bulunan kişilerin kendilerinden çok katı beklentileri ve talepleri olabilir. Ancak bu beklentilerin karşılanması neredeyse imkansızdır. Mükemmel olmak, en iyisini yapmak, güzel performans sergilemek yüksek standartlar şeması olan kişiler için önemlidir. Bu yüzden spontan olmakta zorlanabilirler. Kendilerini baskı altında hissedebilir ve yine kendilerine karşı çok eleştirisel olabilirler. Bu şemaya sahip kişilerin karşılanmamış temel ihtiyaçları spontanite ve oyundur.

Yüksek standartlar şemasına sahip kişiler kendilerinin normal bir insan oluşundan memnun olamayabilirler. “Sürekli bir şey yapmam gerekiyor” gibi bir düşünceleri olabilir. Bu yüzden kişiler durmakta, mola vermekte ve dinlenmekte zorlanabilirler (Young ve ark., 2012). Oyunlar ve zevkli olabilecek şeyleri yapmak anlamsız, boş gelebilir zor olabilir. En iyi olma çabası kişilerin hayatının her alanında ortaya çıkabilir; sporda en başarılı olmak, okulda en iyi olmak, işte en yüksek performansı sergileyen olmak gibi. Kişilerin yüksek dini beklentileri, katı kültürel değerleri gibi hayatın birçok alanına dair gerçekçi olamayacak beklentileri olabilir. Bu katı kurallar “-meli-mali” cümleleri şeklinde söylenebilir (Arıkan, 2019). “Mükemmel olmalıyım”, “daha sıkı çalışmalıyım” gibi. 

Yüksek standartlar deneyiminde baskı önemli bir duygudur. Kişiler sürekli ilerlemek ve mükemmel olmak için aşırı uğraş verebilir, hep bununla meşgul olabilir. Bu yüzden bu kişiler gevşemekte zorlanabilir ve hayattan zevk alamayabilirler (Karaca & Gürsoy, 2019).

Yüksek standartlar şemasının , kişiler sadece iyi olduklarında değerli hissederler. Yüksek standartlar şemasına sahip kişiler, dışarıdan ‘işlerinin en iyileri’ olarak görünebilirler, ancak kişiler bunun sadece normal olduğunu söyleyebilir.

Yüksek standartlar birçok olumsuz duyguyu da beraberinde getirebilir. Kişiler mükemmele ulaşmak için hedeflerini gerçekleştiremediklerinde ya da mola vermek zorunda olduklarında gergin ve huzursuz hissedebilir. Ulaşmak istediği amaçlarına ulaşırlarsa kişiler tatmin olacaklarını düşünebilirler. Bu hedefler bir araba ya da terfi olabilir. Kişiler standart bir insan olma fikrinden memnuniyetsiz olabilirler. Bu şemaya sahip olan kişiler her şeyin düzenli ve kusursuz olmasını isteyip her ayrıntıya dikkat edebilir. Her şey istedikleri gibi olmadığında, ufak aksilikler karşısında kendilerini gergin ve huzursuz hissedebilirler. Kişiler hedefledikleri yüksek beklentileri karşılayamadığında utanç, hayal kırıklığı veya mutsuzluk da hissedebilir (Young ve ark., 2012).

Başa Çıkma Davranışları, Modlar

 

Şemaların değişmesi oldukça zor olabilir çünkü şemalar kendilerini sürdürmeye eğilimlidir. Şemalar etkinleştiğinde birçok duyguyu beraberinde getirebilir. Şemaların

etkinleşmesiyle birlikte kişiler bunlarla başa çıkma durumunda kalabilir. Kişiler başa çıkmak için üç temel başa çıkma yolunu kullanabilir. Bunlar: kaçınma, teslim olma, ve aşırı telafidir (Anlı ve ark., 2017).

Kişinin başa çıkma mekanizması yüksek standartlar şemasına teslim olmak ise, çok sıkı plan ve programlar yapıp buna bağlı kalabilir, hiç mola vermeyebilir ve mükemmele ulaşmak için daima bir işle ile meşgul olabilir. Aslında dışarıdan bakıldığında işkolik, programlı, düzenli insanlar gibi görünseler de huzursuz olabilirler. Eğer kişi başa çıkma mekanizması olarak yüksek standartlardan kaçınıyorsa, mükemmel olamayacağını düşündüğü işleri almayabilir veya zor işleri yapmayabilir. Yine aynı şekilde kaçındığı için molalardan uzak durabilir. Dinlenmekten ve keyif veren aktivitelerden kaçınabilir.

Yüksek standartları olan insanlar, standart insan olma fikrinden memnun olamayabilir ve varoluşları buna bağlıymış gibi, hep bir şey yapmak zorundalarmış gibi hissedebilirler. Bunun aşırı telafiside, herkesten böyle bir performans beklemek olabilir. Zor ve katı bir yöneticiler olabilirler.

 

Yüksek standartlar şemasının gelişimsel Kökenleri/Y.standartlar şeması nasıl oluşur?

 

Bu şemaya sahip kişilere ebeveynleri tarafından koşullu sevgi, gösterilmiş olabilir.

Ebeveynlerin sadece iyi performans gösterdiğinde sevgi gösterdiği, her şeyin o zaman yolunda ve güvende olduğunu hissettirdiği bir ortamda büyümüş olabilirler. Bu koşullu sevgi, sadece derslerinden iyi not alınca çocuğunu öpmek olabilir, spor alanında birinci olduğunda veya beklentiyi karşıladığında çocuğu takdir etmek olabilir.

Yüksek standartlar şemasının bir diğer kökeni de kişilerin ebeveynlerin de yüksek standartlarının olması ve bunun model alınmış olması olabilir (Young ve ark., 2012).

Kişilerin ebeveynleri mükemmeliyetçi, yüksek standartları olan kişilerse bu model alınabilir ve kişiler de ebeveynleri gibi yüksek standartlar şeması geliştirebilir. Kişiler kusurluluk, başarısızlık veya sosyal izolasyon duygularını telafi etmek için yüksek standartlar geliştirmiş olabilir. Ebeveynlerin beklentileri karşılayamayan kişiler de bu şemayı geliştirmiş olabilirler.